Antalya’nın yenilebilen içilebilen otları

Antalya'nın kültürel hayatına bir katkı olması amacıyla, hazırlanan bu eser ile ilk etapta toplanması ve tüketimi en yaygın olan 26 farklı yenilebilir ve içilebilir ot türüne yer verilmiş. Antalya İl Tarım ve Orman Müdürlüğü sosyal medya hesaplarından zaman zaman yaptığı paylaşımlarla vatandaşları yöresel ürünler ve bitki örtüsü ile ilgili bilgilendiriyor.

Antalya İl Tarım ve Orman Müdürlüğü, 2019 yılında yaptığı çalışma ile 26 adet yenilebilir, içilebilir ot türü açıkladı. Açıklamaya göre, “Adaçayı, Arapsaçı, Bambul Otu, Çiriş, Çoban çantası, defne, deniz börülcesi, ebegümeci, gelincik, gölevez, ısırgan otu, iğnelik otu, kapari, karahindiba, katırtırnağı, kaya koruğu, kızıldipli, kuzukulağı, labada, sarı kantaron, semizotu, sirken,  su teresi, şevketi bostan, turpotu ve yabani kuşkonmaz” olmak üzere 26 tür yenilebilir ve içilebilir ot çalışmada yer alıyor. Ayrıca bu hazırladıkları çalışmada otların nasıl tüketilebileceği, yöresel isimleri ve bilimsel isimleri de anlatılıyor.

Adaçayı

Çeşitli isimleri olan adaçayına bitkisine, “Almageyik, Almakeyik, Anadolu adaçayı, Boz şabla, Çalba çayı, Dağ çalbası, Dağ çayı, Dağ elması, Diş otu, Elma çalbası, Elmaçalısı, Elma otu, Kutsal ot, Meryemiye” gibi isimler verilmiş. Araştırmada, dallanmış, 1 m'ye kadar boylanabilen çalı formunda bir Adaçayı’nın, Deniz seviyesinden 700 m'ye kadar olan makilikleri, kayalıkları tercih eden bu tür olduğu Kış ayları boyunca çay olarak içildiğini ve soğuk algınlığına, mide rahatsızlıklarına iyi geldiğini belirttiriliyor. Özellikle yapraklarından elde edilen yağı da, bebeklerin ayaklarının altına ve karnına sürülerek, soğuk algınlığını önlemede kullanılabiliyor.

ARAPSAÇI

Arapsaçı adıyla bilinen bitkinin araştırmaya göre Yabani anason, Çaşır, kokar ot, maratura, marasa,  mayana, raziyane, rezdane, irziyan, sırra, sıncilip gibi isimleri bulunmaktadır. Akdeniz kökenli iki veya çok yıllık otsu bu bitkinin gövdeleri dik, içleri boş silindir şeklinde ve tüysüz olduğu anlatılıyor. Parlak yeşil yaprakları, uzun ve ipliksi görünüşlü, anason kokuludur. İlkbaharda kurak yamaç ormanları ve akarsu kıyılarında rastlanır. Çiğ olarak yenilebileceği ve salatasının yapılabileceği bilgiler arasında yer alıyor. Araştırmaya göre “Etli-zeytinyağlı yemeği, böreği, gözlemesi, pilavı, çorbası yapılır. Kokulu yaprakları ve tohumları baharat olarak kullanılır. Bitki yıkanıp kurutularak çayı yapılır. Meyvesi ise bazı bölgelerde anason yerine rakı üretiminde kullanılmaktadır” ifadeleri yer alıyor.

ÇİRİŞ

Çiriş otu olarak bilinen otun “Çireş, Dağ pırasası, Yabani pırasa, kurt ayağı, gülük, gulik, kiriş, sarı zambak, sıtırk gibi isimleri bulunuyor. Akdeniz bölgesinde Nisan ve Mayıs aylarında Toros dağlarının zirvelerinde karların erimesiyle birlikte çıkıyor. Sarı çiçekli bir bitki olan Çiriş bitkisinin taze yaprakları ve genç sürgünlerinden börek, çorba, sulu yemek, yumurtalı kavurma ve pilav yapıldığı anlatılıyor. Ayrıca haşlanarak ve kavrularak yapılan yoğurtlu salatası sevilerek tüketilir. Çayı, kaynatılıp balla tatlandırılarak hazırlanır. İdrar ve adet söktürücü, memeli basuru tedavi edici, mafsal ağları dindirici özelliği olduğu da bilgiler arasında yer alıyor. Antalya semt pazarlarında satılan bir bitkidir.

GELİNCİK

Kırlarda sıkça denk geldiğimiz kırmızı taç yapraklı Gelincik bitkisi, yöresel adıyla “Aşotu, gelin gülü, karagöz, adam haşhaşı, alvala, kapçıkotu, yordanlı, pıtçık” olarakda söyleniyor. Araştırmada, kırmızı çiçekleri Mart-Ağustos aylarında açan Gelincik, Toprak üstü kısımları börek yapımında, yaprakları ise baharat, un ve yumurta ile karıştırılıp köfte ve çiğ bitki salatası yapımında kullanıldığı ifade ediliyor. Toprak üstü kısımları ve yaprakları ile yumurtalı veya yumurtasız kavurması yapıldığı anlatılan çalışmada, “Gelinciğin taç yapraklarının suda kaynatılarak limon ve şeker ile tatlandırılmasıyla gelincik şerbeti de yapılır. Balgam söktürücü, sakinleştirici, bronşit ve öksürüğü kesen etkisinin yanı sıra, lapa yapılıp yaraların üzerine sarıldığında kanamayı durdurur ve yaralara iyi gelir” şeklinde belirtiliyor.

GÖLEVEZE

Dünyada, Güneydoğu Asya'dan, Afrika Kıtası ve Pasifik adalarına kadar üretimi yayılan, yarı gölge veya güneşli yerlerde yetişen suyu çok seven tropikal otsu bir bitki olduğunu anlatılan Göleveze otunun Antalya yöresinde bilinen isimleri şu şekilde: “Kolokas, taro, golakaz, kıbrıs patatesi, fil kulağı, kolakatsa, kolokatsi.”

Çok uzun bir gövdeye sahip olan Gölevezin,  yaprakları büyük olduğu ve fil kulağına benzediği için bitkiye fil kulağı bitkisi de deniyormuş. Araştırmaya göre, “Bitkinin yumruları haşlanarak, kızartılarak veya veya limonlu etli yemeği yapılarak tüketilir. Patatesin kullanıldığı her alanda kullanım alanı bulunan Gölevez bitkisinin yumruları, bitkisinin yumrularından daha faydalıdır. Bolca potasyum barındıran bir bitkidir. Kanserojen maddelerin vücutta kana karışmasına engel olduğu ve dışarı atılmasını sağladığı için bağırsak kanserine iyi gelindiği bilinmektedir. Aynı şekilde karaciğeri de birçok hastalıktan koruma özelliğine sahiptir. Yumruları yüksek oranda nişasta ve lif içerdiği için kabızlığa karşı faydalıdır” diye aktarılıyor.

SİRKEN

Kelebek, iblice, yabanotu, unluca, ak pazı, yabani ıspanak, külleme otu, tellice, tel pancarı, tekce, sirgen, hhorozibiği, horozotu, köpürgen otu, kursalık, sılmık gibi isimlerle de anılan Sirken, “Tek yıllık ve otsu bir bitkidir. Üzümü atin çiçekleri, tırtıklı yaprakları vadır. Mayıs ağustos aylarından çiçeklenen sirkenin salatası , haşlanarak yoğutlu ya da yoğurtsuz kavurması, cacığı yapılır. Kan temizleyici, bağırsak yumuşatıcı etkisi vardır. Parazitleri düşürür ve kabızlığa iyi gelir. Yaraların erken iyileşmesini sağlar. Kansere iyi gelir” ifadeleriyle anlatılıyor.

Araştırmadaki 26 otun yenilebilir mi içilebilir mi? Nerelerde, hangi mevsimde yetişir, nelere iyi gelir? Bu konuda bilgeler ve otlarla yapılabilecek yemeklerin tarifleri Antalya İl Tarım ve Orman müdürlüğ sayfasından ulaşabilirsiniz.

MÜHÜBE TAŞKIN