Bu haftada köşe konuğumuz olan on dokuz mayıs üniversitesi ilahiyat fakültesi arşiv görevlisi Salih KESKİNin ayetleri algılamada hadis algısının etkisi makalesinin üçüncü ve son bölümünü paylaşmaya devam ediyoruz.
Rivayetlerin Kütüb-i Tisa Kaynaklarında Yer Alış Şekli
Kütüb-i Tisa kaynaklarında çalışmamıza konu olan rivayetler iki farklı versiyonla yer almaktadır. Bunlardan birincisi kadın kaburga kemiği gibidir... versiyonudur ki hadis kaynaklarında şu iki metinle yer almaktadır:
Kadın kaburga kemiği gibidir. Onu doğrultmaya kalkarsan, kırarsın. Ondan yararlanmak istersen, eğri olduğu halde de yararlanabilirsin32
Kadın sana karşı tek düze davran(a)maz. Çünkü o kaburga kemiği gibidir. Onu doğrultmaya kalkarsan, kırarsın. Kendi haline bırakırsan, ondan eğri olduğu halde yararlanırsın.
Rivayetin ikinci versiyonu ise kadın kaburga kemiğinden yaratılmıştır...
)ve onlar kaburga kemiğinden yaratılmışlardır... ifadeleri ile aktarılan metinlerdir ki bu da Kütüb-i Tisa kaynaklarında şu metinlerle yer almaktadır
Kim Allaha ve Ahiret gününe iman ediyorsa komşusuna eziyet etmesin Bir de kadınlar hakkında birbirinize hayır tavsiye ediniz. Çünkü onlar kaburga kemiğinden yaratılmışlardır. Kaburga kemiğinin en eğri yeri en uç kısmıdır. Onu doğrultmaya kalkarsan kırarsın. Kendi halinde bırakırsan, eğriliğine devam eder(ondan öyle yararlanırsın) Onun için sizler kadınlar hakkında
birbirinize hayır tavsiye ediniz.
Kadın kaburga kemiğinden yaratılmıştır. Sana karşı tek istikamet üzerine doğrulamaz. Ondan yararlanmak istersen eğri olduğu halde de yararlanabilirsin. Onu doğrultmaya kalkarsan kırarsın. Onun kırılması da boşanmasıdır.
Kadın kaburga kemiğinden yaratılmıştır. Onu doğrultmaya kalkarsan, kırarsın. Ona iyi davran. Çünkü onda eğrilikle beraber yeterince yararlanılabilecek hususlar da vardır.
Bu anlamda rivayetlerin tüm varyantları göz önüne alındığında sahih kabul edildiğini ifade etmemiz, genel bir bilgi vermek adına kanaatimizce yeterli olacaktır. Rivayetlerin iki ayrı versiyonundan birisi olan Kadın kaburga kemiği gibidir ifadesinin teşbih içerdiği ilk bakışta anlaşılacak kadar açık olmakla beraber, Kadın kaburga kemiğinden yaratılmıştır ifadesi yukarıda zikrettiğimiz tefsir kaynaklarında da görüldüğü üzere gerek ilmi eserlerde gerekse halk arasında lafzi anlamıyla yaygınlık kazanmıştır. Ancak rivayeti incelediğimizde Hz. Peygamberin kadınının yaratılışına dair bilgi verme gayesi ile değil, erkek-kadın ilişkilerine dair tavsiyelerde bulunurken, komşuluk hakkından bahsetmesinin ardından ve onlara iyi muamele edilmesini ifade ederken mezkur ifadeyi kullanmasının günlük hayatta hepimizin kullandığı teşbihin Rasulullah (sav)
tarafından da kullanıldığı sonucuna bizi götürmektedir. Şöyle ki rivayetin kendi içindeki bağlamı da bunu açıkça ortaya koymaktadır:
Kim Allaha ve Ahiret gününe iman ediyorsa komşusuna eziyet etmesin. Bir de kadınlar hakkında birbirinize hayır tavsiye ediniz. Çünkü onlar kaburga kemiğinden yaratılmışlardır. Kaburga kemiğinin en eğri yeri en uç kısmıdır. Onu doğrultmaya kalkarsan kırarsın. Kendi halinde bırakırsan, eğriliğine devam eder(ondan öyle yararlanırsın) Onun için sizler kadınlar hakkında birbirinize hayır tavsiye ediniz. Rivayette yaratılış ile ilgili ifadenin müminlere yönelik öğütler içinde kadınların hassaslığına, inceliğine yönelik bir tasvir olarak yer aldığını görmekteyiz.
Rasulullah( sas)ın sözlerinde kullandığı teşbih ifadelerine bir örnek olarak Veda haccında hanımları taşıyan develeri süren Enceşe isimli Habeşli köleye hanımların sarsılmaması için söylediği ( Kristal) cam bardaklara yumuşak davran ya Enceşe şeklindeki ifadesinden yola çıkarak Hz. Peygamber kadınlara kristal/cam bardak diye hitap etti, demek ki kadınlar bardaktır demek nasıl bir anlama hatası olarak karşımıza çıkıyorsa üzerinde çalıştığımız rivayetlerdeki
kadınların hassaslığına yapılan vurgunun da lafzi olarak anlaşılması kanaatimizce aynı sonuca bizleri götürmektedir.
Yüce Allah elbette her varlığı farklı kurallar dâhilinde yaratmaya kadirdir. Nasıl Hz. Ademin çamurdan, topraktan yaratılması42 Onun çamura ve toprağa atıfla kirli, kötü vs. şeklinde anlaşılmasına sebebiyet vermiyor ise kadının da herhangi bir şeyden yaratılması ona bir alçaklık, düşüklük getirmeyecektir.
Kuran lafızları, mânaları ve kullandığı üslubuyla Arapçadır. Dolayısıyla onu anlamak, ondan hüküm çıkarmak, istidlalde bulunmak için, mutlaka o dönemde mevcut bulunan lafızları, mânaları, üslup çeşitlerini, taşıdığı ihtimalleri gerçek anlamda bilmek gerekir. Aksi takdirde Şariin maksadı anlaşılmayacak bundan da ötesi ondan uzaklaşılacaktır. Hadislerin Hz. Peygamberden bize
intikalinin sağlıklı bir şekilde gerçekleşmesi ne kadar önemliyse, delaleti dediğimiz doğru anlaşılması, kavranması ve yorumlanması da o derece önemli ve üzerinde durulması gereken bir husustur. Geçmişten günümüze değişmeyen gündem maddesi olarak önümüzde duran anlama problemi, dün olduğu kadar hatta daha da fazla bugünün insanı için önem arz etmektedir.